Met regelmaat wandel ik ’s avonds een uurtje met mijn vriendin. Toen ik haar laatst vanuit de verte zag aankomen, keek ze niet echt vrolijk en zei ze als eerste: “Hi, dat wandelingetje kan ik wel gebruiken, ik ben nog steeds boos, wat een dag! Kom laten we snel gaan lopen, dan loop ik mijn humeur er vast uit.” Mijn vriendin had die dag last gehad van een flinke tegenwerker. Ze had na een goede voorbereiding haar opdracht gepresenteerd, waarbij haar tegenwerker haar na nog geen minuut onderbrak en de gehele presentatie finaal afkraakte. Het blijkt geen eenmalige reactie van deze tegenwerker te zijn en mijn vriendin geeft aan niets meer in deze samenwerking te zien en misschien wel het liefst naar een ander team te verhuizen.

Zo herken je de echte tegenwerkers

Heb jij ze ook in jouw omgeving? De mierenneukers, saboteurs, dwarsliggers, zemels en de oneindige Pietjes precies? Wim van Gennip noemt ze in zijn boek ook wel droeftoeters. Een naam, die het negatieve van het tegenwerken in zich meedraagt (droef), maar tegelijkertijd humoristisch opgevat kan worden (toeter). Deze droeftoeters doen dit gedrag vaak onbewust.

Er is een aantal typische kenmerken waardoor je al snel weet dat je met een tegenwerker te maken hebt:

• Ze zijn een frustratie voor hun omgeving
• Hebben een besmettelijke uitwerking op hun omgeving
• Deze personen kosten je veel energie
• Het gedrag zit soms verstopt achter welwillendheid of ego
• Ze hebben vaak moeite met veranderingen

Waarom zou een tegenwerker zich zo gedragen?

Zoals ik hierboven al aangaf, is tegenwerken meestal een onbewust proces. Wij zijn allemaal wel eens een tegenwerker. Als wij buiten onze comfortzone komen, reageren we ook anders. Als iets ons niet helemaal lekker zit, we geraakt zijn, dan wil ons gedrag ook wel eens (voor anderen) ongewenste vormen aannemen, waarvan je mogelijk achteraf dacht, was dat nu nodig?

Er worden onbewuste breinprogramma’s geactiveerd, die je in deze staat brengen. Deze programma’s hebben het doel om alles zo snel mogelijk terug te brengen naar de oude vertrouwde situatie. Hoe meer je uit je comfortzone wordt gehaald, hoe groter de kans is op droeftoeter-gedrag.

Het gedrag kan je het gevoel geven er beter van te worden, je kan ermee in de picture komen, maar het kan ook de aandacht van je afleiden. Het geeft je in eerste instantie een beter gevoel. Door bijvoorbeeld een ander de schuld te geven, ben jij je ongewenste gevoel even kwijt. Het is een bekende oplossingsstrategie die zowel bij grote als kleine kinderen een opgelucht gevoel kan geven. Vaak zijn dit de oude patronen die ons parten spelen en ons veel energie kunnen kosten.

Een andere reden waardoor we gemakkelijker in dit droeftoeter-gedrag belanden is onze hoeveelheid energie. Heb je een energielek te pakken en zit je daardoor laag in je energie, dan worden deze onbewuste programma’s veel sneller geactiveerd. Een slaapgebrek, een hoge (werk)druk of zorgen maken ons niet alleen fysiek maar ook mentaal zwakker, iets wat we in ons gedrag direct terug kunnen zien. Ook het droeftoeter-gedrag zelf kost je meer energie dan je lief is, waardoor er een vicieuze cirkel kan ontstaan, zonder dat je het in de gaten hebt.

Hoe maak je van een tegenwerker een meewerker?

Tegenwerkers helpen om meewerkers te worden kan op verschillende manieren. Het kan op een bewuste manier, door het gedrag bespreekbaar te maken en je kunt ze ook onbewust helpen, door bewust een situatie te creëren die meewerken in de hand werkt.

Bespreek het gedrag
Het is niet altijd gemakkelijk om tegenwerkers op hun gedrag aan te spreken. Hetzelfde geldt voor iemand aanspreken die bijvoorbeeld een heel heftige transpiratiegeur heeft. Dit vinden we ook ingewikkeld om te doen, ook al hebben we er veel last van. Maar mogelijk heeft deze persoon zijn geur niet eens in de gaten, net zoals de tegenwerker zijn gedrag, waardoor ze gewoon blijven doen wat ze doen. Iets wat de samenwerking meestal niet ten goede komt.

Het bespreekbaar maken is een belangrijke stap om de droeftoeter zichzelf te kunnen laten ontwikkelen. Het is in ieder geval de kunst om daarbij zelf uit het droeftoeter-gedrag te blijven, omdat dit bespreken mogelijk buiten je comfortzone ligt. Het kan daarbij helpen om gebruik te maken van de vier stappen uit de geweldloze communicatie:

Stap 1 – Beschrijf de feiten
Stap 2 – Beschrijf jouw gevoel
Stap 3 – Vermeld jouw noden
Stap 4 – Suggereer iets

Een situatie creëren die meewerken in de hand werkt
Willen we de onbewuste onhandige programma’s bij tegenwerkers niet te veel prikkelen, dan is het belangrijk dat er vertrouwen ontstaat en duidelijkheid is over wat we van elkaar verwachten en waar we met elkaar naartoe willen. Je werkt hiermee een gevoel van gezamenlijkheid en gelijkwaardigheid in de hand, waarin iedereen tot zijn recht kan komen.

Hier is een aantal praktische tips om dat te bewerkstelligen:

• Vermijd de “komma sukkel-zinnen”. Dat zijn zinnen met een retorisch karakter, waar je het woord sukkel achter het einde van de zin zou kunnen plaatsen. Bijvoorbeeld “Dat rapport is zeker nog niet klaar, …” of “Heb je nu weer het verkeerde nummer gebruikt, …” of “Weet je wel wat je doet?”
• Vermijd de “met alle respect-zinnen” of “ja maar- zinnen”.
• Maak roddelen onacceptabel.
• Let op je non-verbale houding, het laat voor de ander onbewust zien welke programma’s bij jezelf geactiveerd zijn. Glimlach en toon empathie.
• Geef complimenten en kijk daarbij iemand aan. Geef echter alleen complimenten die je ook echt meent.
• Zorg voor een gemeenschappelijk gevoel door samen eenzelfde doel na te streven. Maak daarbij heldere afspraken, ook over de manier waarop je met elkaar omgaat en blijf deze ook onderhouden.
• Deel met regelmaat persoonlijke zaken uit een stukje verborgen gebied van jezelf. Iets wat mensen nog niet van je kennen. Een ervaring of persoonlijke motieven.
• Geef iets weg, zonder er iets voor terug te willen hebben. Dat kan ook iets loslaten zijn waaraan je gehecht bent, een manier van werken bijvoorbeeld.

Dit is nog maar een kleine greep uit de mogelijkheden om het brein van de tegenwerker zo te prikkelen, dat meewerken veel logischer wordt. Als je het spel leert spelen en van tegenwerkers meewerkers kan maken (ook bij jezelf), bespaar je een hele hoop energie en irritatie en wordt samenwerken een groot succes met blije teamgenoten.